Вчера беше објавена веста за смртта на Аструд Жилберто, пејачка која ќе остане запаметена по интерпретација на легендарната песна „Девојката од Ипанема“. Жилберто почина на 83 години, а нејзиниот близок соработник Пол Ричи, ја објави веста на социјалните мрежи откако му јавил нејзиниот син Марсело.
„Таа беше важен дел од сè она што е бразилска музика во светот и промени многу животи со својата енергија“, рече Ричи.
Сеќавајќи се повторно на оваа песна, испраќајќи ја прекрасната Аструд од овој свет, да се присетиме и на вистинската приказна за девојката од Ипанема. Која беше таа?
До средината на 1960-тите, нов „чип“ го освои светот на музиката. Велат дека вака – „нова карактеристика“ или „нов стил“ – зборот „босанова“ е преведен од португалскиот жаргон.
Босанова е родена на пресекот на два (на прв поглед, толку различни) жанрови – американски кул џез (од „кул“ – „ладно“) и страсни ритми на латиноамериканска самба. Како резултат на тоа, се роди елегантна, воздржана и сензуална музика. Нејзиниот симбол сè уште е светски познатата композиција „Девојката од Ипанема“.
За неколку месеци, песната ги прослави Боса Нова, Ипанема (одморалиште на југот на Рио де Жанеиро), како и имињата на најмалку шест луѓе. Првиот од нив, секако, е бразилскиот композитор Антонио Карлос Жобим.
Приказната за идниот хит започнала во 1962 година во барот Велосо, кој се наоѓа веднаш на патот до плажите на Ипанема. Жобим често седел во барот, а покрај шанкот редовно поминувала шармантна 17-годишна девојка по име Елоиз Енеида Менезес Паез Пинто. Наутро одела на училиште, а попладне доаѓала на плажата, облечена во бикини. Девојката била толку убава и згодна што посетителите на барот восхитено свиркале по неа. А средовечниот и оптоварен со семејни проблеми композитор буквално се вљубил во Елоиз.
„Кога таа оди, изгледа како да танцува самба.
Нејзиниот чекор е толку смел, а нејзините движења се толку меки,
додека таа оди
секој кој поминува крај неа издишува: „Ах!“
Жобим решил да го сподели своето восхитување кон девојката со својот креативен партнер, поетот Виниус де Мораис. Според легендата, композиторот го поканил Мораис во Велосо, покажал на девојката и прашал: „Таа е најубава од сите, нели?“ А Мораис одговорил: „О, да, таа има повеќе благодат од која било“. На португалски, овие забелешки звучеле како готови поетски реплики. Без размислување двапати, поетот го напишал текстот на песната токму на салфетка, обидувајќи се да ги пренесе чувствата што го зафатиле неговиот пријател. Не е ни чудо што Жобим своевремено рекол: „Секоја жена што ја немам е песна што јас ја пишувам“.
Отпрвин, песната се викаше „Menina Que Passa“ („Девојката што поминува“) и била планирана за саундтрак на бразилскиот филм „Airship“. А текстот бил поинаков, односно подепресивен. Но потоа доби ноти на надежност.
„Види, каква убавина, полна со благодат.
Тоа е таа, девојката што минува
слатко се ниша на патот кон морето…
Девојка со златно тело од сонцето на Ипанема.
Нејзиниот нежен чекор е повеќе од песна.
Ова е најубавото нешто што сум го видел…
Ах зошто сум толку сам
ах-ах, зошто сè наоколу е толку тажно,
ах, убавино што постоиш,
убавина која не ми припаѓа само мене,
што ја има и во самотијата…“
Песната стана позната како „Гарота де Ипанема“ („Девојката од Ипанема“ на португалски) и првпат беше снимена и издадена од бразилскиот уметник Пери Рибеиро.
Сепак, светската слава за песната дојде, како и обично, преку Америка.
Така се случило во 1961 година американските џезери да организираат турнеја низ Латинска Америка, каде што го запознале бразилскиот изведувач Хуан Гилберто (кој, пак, долго соработувал со Жобим). Џезерите, поточно американскиот саксофонист Стен Гец, и Гилберто, се договориле да снимат заеднички албум во духот на босанова. Меѓу избраните композиции се нашла и „Гарота де Ипанема“.
Сепак, продуцентот на албумот, Крид Тејлор, одлучил дека со оглед на тоа што плочата е наменета за американскиот пазар, текстот треба да биде и на англиски јазик. Англиската верзија – „Девојката од Ипанема“ – ја напишал извесен Норман Гимбел, но се појавил друг проблем – Гец не можел да ја пее, а Хуан не знаел англиски. Но, сопругата на Хуан, Аструд Жилберто, се согласила да ја испее песната Девојката од Ипанема.
View this post on Instagram
Иако Аструд никогаш до тој момент не пеела професионално, нејзиниот волшебен (необучен) глас совршено се вклопил во тивките ритми на боса нова (како и нежниот саксофон на Гец). Самиот Хуан Жилберто секогаш велеше дека боса нова треба да се пее тивко, „како да ти шепотат на уво“. Така пеела и убавата Аструд.
„Девојката од Ипанема“ првпат беше објавена во 1963 година на албумот Getz/Gilberto. Смешно е што дури и заборавиле да ја посочат Аструд меѓу изведувачите, иако следната година ќе биде прогласена за „кралица на босанова“.
Факт е дека во 1964 година песната беше објавена како сингл. Веднаш стана голем летен хит, освои Греми за песна на годината и се искачи на петтото место на американската национална топ листа. Што не е лошо, ако се земе предвид дека „британската инвазија“ беше во полн ек, а првите четири места цврсто ги држеа Битлси.
Истите Битлси успеаја уште еднаш да ја „прегазат“ „Девојката од Ипанема“. Да не беше нивната песна „Вчера“, тогаш делото на Жобим-Мораис ќе станеше рекордна песна по бројот на кавер верзии. Многу пејачки (како Пеги Ли, Ела Фицџералд и Ширли Баси) дури одлучија дека не вреди да се имитираат чувствата на вљубениот маж и ја изведоа песната во „женска“ верзија наречена „Момчето од Ипанема“.
А што се случи со Елоиз – вистинската девојка од плажата Ипанема? Таа, се разбира, не доби хонорар. И таа дозна за нејзината улога како „муза“ дури по глобалниот успех на песната. Жобим лично ѝ кажал за тоа, не заборавајќи да и ја побара раката и да ѝ го подари срцето во исто време. Елоиз го одбила предлогот за брак, што е разбирливо со оглед на 18-годишната разлика во годините…
Само еднаш во животот, веќе како зрела мажена жена со презиме Пинеиро, Елоиз се обидела да ја искористи својата слава и отворила бутик наречен „Девојката од Ипанема“. Наследниците на Жобим веднаш поднесоа тужба, но јавното мислење и судијата беа на страната на Елоиз.
Што се однесува до Рио де Жанеиро, славата на песната прилично ја промени топонимијата на градот. Прво, легендарниот локал „Велосо“ беше преименуван во „Гарота де Ипанема“. Потоа улицата што минува покрај Мораис ја нарекоа по неа – на незадоволство на Жобин, кој рече: „Сега автомобилите ќе возат „на Мораис“, а кучињата ќе мочаат на „Мораис“. Можеби затоа во Рио нема „Улица Жобин“, но главниот градски аеродром го добил неговото име.
