Веројатно сте го имале она чудно чувство дека веќе сте доживеале нешто што ви се случува во моментот иако тоа е невозможно. Понекогаш дури може да изгледа како повторно да ја доживувате истата ситуација. Овој феномен, познат како дежа ви (веќе видено), долго време ги збунува научниците.
Во доцниот 19 век почнале да се појавуваат многу теории за тоа што може да го предизвикува овој феномен. Сметале дека можеби се работи за ментална болест или пореметување на помнењето, но се останало на хипотези. Дури неодамна овој феномен почнал сериозно да се истражува во научна смисла.
На почетокот на 2000-тите, когнитивниот психолог Алан Браун одлучил да направи преглед на сите претходни анализи, истражувања или проучувања на овој мистериозен феномен.
Многу објаснувања имале призвук на паранормалното, односно се потпирале на можни минати животни искуства или натприродни ментални способности. Но, во некои случаи се работело и за научен пристап, студии во кои биле спроведени анкети и луѓето биле прашани за нивните искуства со дежа ву.
По прегледувањето на анкетите, Браун утврдил дека приближно две третини од луѓето го доживуваат ова необично искуство во одреден момент од нивниот живот и дека главниот поттик за дежа ву е одредено место, а потоа разговор, пишува Conversation.
Ја проучувал и медицинската литература за можната поврзаност помеѓу дежа ву и некои видови напади. Истражувањето на Браун го турна овој феномен посериозно во научната сфера и им послужи на другите научници да дизајнираат експерименти за истражување на дежа ву, според когнитивниот психолог Ен Клири од Државниот универзитет во Колорадо.
Научно тестирање на дежа ву
Поттикнати од работата на Алан Браун, Клири и нејзините колеги почнале да спроведуваат експерименти за да ги тестираат хипотезите за можните механизми зад ова необично искуство.
Тие истражувале речиси еден век стара хипотеза која вели дека дежа ву се случува кога постои просторна сличност помеѓу моменталната средина и онаа што веќе сте ја доживеале, но не можете да се сетите.
На пример, замислете дека поминувате покрај болничко одделение додека посетувате болен пријател и имате чувство дека претходно сте биле тука, иако никогаш претходно не сте стапнале во таа болница. Причината за ова дежа ву може да биде сличниот распоред на околината; како што е поставување на мебел или одредени предмети во простор кој наликува на оној што сте го виделе во минатото.
Можеби ходниците имале иста боја или големина, а предметите биле позиционирани на сличен начин. Според гореспоменатата хипотеза, веќе не можете да се присеќавате на претходно искуство во слична средина и затоа имате силно чувство дека сте го виделе истиот ходник претходно.
Користена виртуелна реалност
Со цел да ја истражат оваа теорија во лабораториски услови, експертите користеле виртуелна реалност за да ги стават субјектите во различни средини. Некои од нив имале иста просторна поставеност, иако биле различни.
Како што предвиделе, искуството на дежа ву почесто се случувало кога луѓето гледале сцени со ист просторен распоред како оние што ги виделе претходно, но повеќе не се сеќавале на нив.
Меѓутоа, овој експеримент не докажал дека просторната сличност е единствената причина за дежа ву. Научниците веруваат дека на фактот дека некоја сцена или ситуација ни се чини познато може да влијаат повеќе фактори и дека е потребно дополнително истражување.
